رحمانيان كوشككي [عضو] 

راه رشد » تفاوت محاسن اخلاق با مكارم اخلاق‏
قال رسول‏اللَّه‏صلى الله علیه وآله وسلم: «بعثت بمكارم الاخلاق ومحاسنها»(126) من از طرف خداوند براى مكارم اخلاق ومحاسن آن مبعوث شده‏ام.
راوى گوید: قلت لابى عبداللَّه‏علیه السلام: «ماحدّ حسن الخلق؟ قال: تلین جانبك و تطیب كلامك و تلقى اخاك ببشر حسن»(127)به امام صادق‏علیه السلام عرض كردم: حدّ حسن خلق چیست؟ فرمود: با مردم به نرمى برخورد كن و پاكیزه سخن بگو و با برادرت گشاده رو باش.
قد سئل الصادق‏علیه السلام: عن مكارم الاخلاق؟ فقال العفو عمّن ظلمك وصلة من قطعك و اعطاء من حرمك و قول الحقّ و لو على نفسك.(128)
از حضرت صادق‏علیه السلام از مكارم‏اخلاق سؤال شد. حضرت فرمود: نسبت به كسى كه به تو ظلم كرده عفو كنى و با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ارتباط بر قرار كنى و كسى كه تو را محروم كرده به او عطا كنى و سخن حق بگویى گرچه بر ضرر تو باشد.
در این‏كه میان محاسن اخلاق و مكارم آن چه تفاوتى وجود دارد شاید در تعریف محاسن اخلاق بتوان گفت: محاسن اخلاق عبارت است خوى و خصلت‏هاى پسندیده و مكارم اخلاق عبارت است از بزرگوارى و كرامت نفس و به تعبیر دیگر آن قسم خلق و خویى كه در شرع مقدس پسندیده شناخته شده و با غرایز حیوانى و تمایلات نفسانى هماهنگ است یا لااقل با آنها تضادى ندارد حسن خلق است و مكارم‏اخلاق عبارت است از آن قسم خلقیّات عالى و رفیعى كه اگر كسى بخواهد انجام دهد یا باید با هواى نفس و غرایز حیوانى خود بجنگد و در جهت مخالف آن‏ها قدم بردارد یا لااقل باید نداى آن‏ها را نادیده بگیرد و نسبت به آن بى‏اعتنا باشد.
صفاتى را كه امام‏علیه السلام در تعریف حسن خلق فرموده با تمایلات نفسانى هماهنگ است یعنى انسان ذاتاً میل دارد محبوب مردم باشد و با مردم مؤدّب سخن بگوید. امّا در مكارم‏اخلاق آدمى به طور طبیعى مایل نیست آن‏طور عمل كند كه مى‏خواهد بلكه مى‏خواهد در جهت مخالف مكارم اخلاق قدم بردارد مثلاً اگر كسى به شما اهانت كرد غریزه انتقامجویى مى‏گوید: باید عمل او را تلافى كرد امّا امام صادق مى‏فرماید: مكارم‏اخلاق اقتضا مى‏كند او را ببخشى.(129)
126) مستدرك، ج 2، ص 282.
127) معانى‏الاخبار، ص 253.
128) معانى‏الاخبار، ص 191.
129) مكارم‏الاخلاق فلسفى، ج 1، ص 197.